Του Δημήτρη Σάββα
Σίγουρα ο μήνας Μάιος μπορεί να χαρακτηρισθεί μήνας των λουλουδιών, μήνας της αναγεννημένης φύσης, της βλάστησης και μιας ασυνήθιστης ομορφιάς του περιβάλλοντος, όμως δεν παύει αυτός ο μήνας να είναι φορτισμένος από κάποια μαγική επήρεια. Ίσως αυτή η άποψη να ενισχύεται περισσότερο, αφού παρετυμολογικά ο Μάιος συνδέεται με τις λέξεις μάγια και μαγεία. Αυτό βέβαια βοηθάει στο να δημιουργούνται προλήψεις οι οποίες επιβεβαιώνονται από την παροιμία που ακολουθεί και η οποία έχει ρόλο συμβουλής:
“Το Μάη μήτε δέντρο να φυτέψεις
μήτε παιδί να παντρέψεις”
Για δύο σημαντικές γιορτές του πρώτου δεκαημέρου του Μαΐου, ο λαός μας σκέφτεται απαισιόδοξα. Για τη γιορτή της Αγίας Μαύρας (3 Μαΐου) συνδέει το όνομα της Αγίας με το μαύρο χρώμα. Επίσης, πολύ επικίνδυνη (ειδικά για τους γεωργούς και τους αγρότες), θεωρείται η ημέρα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, επειδή πολλές φορές τη μέρα αυτή ρίχνει χαλάζι ή βρέχει. Σύμφωνα βέβαια με τη λαϊκή ρήση: “Στων αμαρτωλών τη χώρα το Μάη μήνα βρέχει”. Βέβαια, κάτι τέτοιο πιθανότατα να σημαίνει καταστροφή για τα σπαρτά και για τις υπόλοιπες καλλιέργειες, όμως το νερό όποτε και αν έρθει είναι καλοδεχούμενο, είναι ευλογία Θεού. Πέρα όμως απ’ όλα αυτά είναι ο μήνας της χαράς και της κάθε λατρείας της ανθισμένης φύσης. Αυτό το μήνα βλέπουμε ξεκάθαρα την επικράτηση της φύσης στον αγώνα που δίνει για τη νέα καρποφορία:
“Τώρα Μαγιά, τώρα δροσιά, τώρα το καλοκαίρι…” λέει ένα τραγούδι. Αυτό βέβαια προδίδει και κάποιο σύνθημα εξόρμησης στα καταπράσινα χωράφια και λιβάδια. Η κίνηση αυτή δείχνει και την προσπάθεια του ανθρώπου να φέρει αυτή τη δροσιά του Μάη που απλόχερα υπάρχει στη φύση στο σπίτι του, μαζί μ’ αυτή όμως και την καρποφορία, τη γονιμότητα.
Αυτό βέβαια ενισχύεται και από την κίνηση των γυναικών σε πολλά μέρη της πάνω Ελλάδας, να αγγίξουν τα χόρτα και τα λουλούδια του Μάη και με τη δροσιά αυτή να νίψουν τα πρόσωπά τους προκειμένου να είναι “δροσερές όλο το χρόνο”. Τέλος, η δροσιά του Μάη αλλά και η ομορφιά του μεταφέρεται στο κάθε σπιτικό με το Πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Πολλοί πιστεύουν ότι τη μέρα αυτή τα διάφορα φυτά, χόρτα και βοτάνια, έχουν ξεχωριστές ιδιότητες. Η ευρύτατη διάδοση της συνήθειας του μαγιάτικου στεφανιού μέσα από το οποίο επιδιώκεται η εύφορη χρονιά, υποδεικνύεται και από κάποια αναφορά που γίνεται σε εκκλησιαστικούς κώδικες νόμων του 17ου αιώνα που φυλάσσονται στην Ιερά Μονή των Ιβήρων του Αγίου Όρους:
“… Τον Μάιον μήνα βάνουσι χόρτα διάφορα και κρεμούσιν εις τας πύλας των οίκων αυτών, τάχα ως δια υγείαν, ίνα ευτυχούσι τα υπάρχοντα αυτών ή τα ζώα αυτών…”
Ο Μάιος όμως έχει και άλλη όψη η οποία αποτυπώνεται με το νόημα της Εργατικής Πρωτομαγιάς. Με την είσοδο των νεωτεριστικών ιδεών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, ακολούθησε και μια εισροή νέων ηθών και νέων αντιλήψεων. Εργατική Πρωτομαγιά σημαίνει ευκαιρία συσπείρωσης και αγωνιστικής εγρήγορσης οπαδών, αλλά και ιδεών του νέου ρεύματος. Αφού έγιναν όλα αυτά αποδεκτά σε διεθνές επίπεδο, έκαναν την εμφάνισή τους και στη χώρα μας. Ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς πέρασε από σαράντα κύματα. Πολλές φορές ακολούθησε την πορεία των πολιτικών εξελίξεων και άλλοτε γιορτάστηκε με πανηγυρισμούς, άλλοτε με υπερβολική ελευθερία, άλλοτε με πολλές προφυλάξεις και άλλοτε με απαγορεύσεις σύμφωνα με τις ορέξεις κάποιων κινημάτων και κάποιων δικτατοριών. Τρεις φορές σημαδεύτηκε η ιστορία του εορτασμού της εργατικής αυτής επετείου. Η πρώτη την περίοδο 1891-1894, η δεύτερη το 1912 και η Τρίτη το 1936.
Από το πόνημά μου αυτό δεν θα μπορούσα να εξαιρέσω τον Μάη της ποίησης. Ενα τραγουδάκι που μας γυρίζει στα παιδικά μας χρόνια και θεωρώ σκόπιμο να το αναφέρω είναι:
“Ο Μάιος μας έφτασε, εμπρός βήμα ταχύ
να τον προϋπαντήσουμε,
παιδιά, στην εξοχή”
Ευτυχισμένα και ανέμελα εκείνα τα χρόνια, σήμερα βέβαια αυτά έχουν λείψει. Οι μαθητές πια σπάνια πηγαίνουν με τα πόδια, αλλά προτιμούν το αυτοκίνητο. Εξάλλου, σπάνια συγκινούνται από τις ομορφιές της φυσης. Επίσης, θυμάμαι τις συμμαθήτριές μου στο δημοτικό με τις χαρακτηριστικές μπλε ποδιές τους να χορεύουν το Κρητικό τραγούδι:
“Μες του Μαγιού τις ομορφιές
στα κόκκινα κεράσια,
για δέστε πως χορεύουνε της Κρήτης τα κοράσια”
Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός με την υπέρμετρη ευαισθησία του στις ομορφιές της φύσης μας λέει:
“Του Μαϊού ροδοφαίνεται η μέρα
που ωραιότερη η φύση ξυπνάει
και την κάνουν λαμπρά να γελάει
πρασινάδες, αχτίνες, νερά…
Ανθη και άνθη βαστούνε στο χέρι
παιδιά και άντρες, γυναίκες και γέροι.
Ασπροεντύματα, γέλια και κρότοι,
Ολοι οι δρόμοι γιομάτοι χαρά…
Ναι, χαρείτε του χρόνου τη νιότη.,
άντρες, γέροι, γυναίκες, παιδιά.
Κατά την εποχή που ο ρομαντισμός είναι σε κρίση και έχει ξεπέσει, ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος καλεί αυτό το μήνα, το Μάιο, τους εραστές, σε χορούς και εορτασμούς. Ο ίδιος βέβαια, πενθώντας τον θάνατο της αγαπημένης του, δεν συμμετέχει.
“Δρέψατε πάλιν, ερασταί ευδαίμονες, ναρκίσσους
εις του Μαίου τους φαιδρούς
κι ευώδεις παραδείσους,
και την Παρθένον στέψατε, ήτις ως άνθος κλίνει,
εγώ δεν κόπτω, δ’ εμέ απέθανεν εκείνη.
Δεν κόπτει ο ανέραστος μυρσίνης κλώνα πλέον,
χλευάζει την οδύνην του, το άνθος το ωραίον.
Εκ τάφον μόνον δύναται κυπάρισσον να δρέψει,
εν άλλο μνήμα με αυτήν το στήθος του να στέψει…
Είναι ανθέων εορτή η πρώτη του Μαίου
το άσμα της νεότητος, η άνοιξις του βίου.
Φευ! την καρδίαν μου αυτή, η εορτή ξεσχίζει,
και άλλη πρώτην εις εμέ Μάιον ενθυμίζει
Τον Μάιον σας ερασταί, τρισόλβιοι, χαρείτε,
πριν νέφη φθινοπωρινά ερχόμενα ιδείτε…
Οι καϋμοί όμως τελειωμό δεν έχουν. Σαν τον καϋμό όμως της μάνας δεν είναι κανένας. Και αυτό διαφαίνεται από την ξυλογραφία του χαράκτη Τάσσου για τον “Επιτάφιο” του Γιάννη Ρίτσου.
Πρόκειται για μια φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες της εποχής και συγκεκριμένα στον Ριζοσπάστη, που δείχνει μια μάνα να ολοφύρεται πάνω από το σκοτωμένο παιδί της στη μέση του δρόμου. Αυτό συνέβη σε μια απεργία των Καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη στα 1936. Είναι το περιστατικό που ενέπνευσε στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο τον επιτάφιο (1936) που ο Θεοδωράκης τον έκανε πασίγνωστο στις δεκαετίες του ‘60, ‘70 και του ‘80. Οι στίχοι αυτοί ξεχειλίζουν πραγματικά από μητρική αγάπη. Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιους απ’ αυτούς.
Μέρα Μαγιού μου μίσεψες,
μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γιε, που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω.
Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης.
Και μου ‘λεες, γε, πως όλ’ αυτά
τα ωραία θα ‘ναι δικά μας
και τώρα εσβήστης κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας.
Μάιος ένας μήνας χιλιοτραγουδισμένος που μαζί με τον προκάτοχό του τον Απρίλη αποτελούν την κορύφωση της πιο ωραίας εποχής, της Άνοιξης! Ο μήνας που η ίδια η φύση επέλεξε προκειμένου να αναγεννηθεί, ν’ ανθίσει και να βλαστήσει.
Από τη στήλη μας σας ευχόμαστε καλό μήνα, γεμάτο υγεία και χαρά.
